Nemis Mumtoz Falsafasi Rar

Xindiston bashariyat tarixida sivilizatsiya beshiklaridan biri hisoblanib, uning falsafasi zining qadimiy va boy tarixiga ega. Qadimgi Xind falsafasini rganishda Ramayana, Maxabxarota, Kalila va Dimna, Vedalar kabi mashxur asarlar ilk manbalar bolib xizmat qiladi. Xind madaniyati va falsafasining ana shu bebaho yodgorliklarining har birida aql-idrok, adolat, insof-diyonat, xalollik, poklik, mexnatsevarlik, milliy totuvlik, togri sozlilik haqida va yomon illatlarga qarshi kurashish zarurligiga doir juda muxim falsafiy goyalar xikmatlar, rivoyatlar, maqollar shaklida bayon etilgan.

Xind falsafasi asoslari Upanishadalar nomi bilan mashxur blgan manba`larda ham z aksini topgan. Upanishadalar sirli bilim degan ma`noni anglatib, Vedalarning falsafiy qismini tashkil etadi. Upanishadalar yaxlit kitob yoki falsafiy risola blmay, balki turli vaqtda har xil mavzuda ijod etgan noma`lum mualliflarning matnlaridan iboratdir. Ularning mazmuni va uslubi turlicha falsafiy qarashlar maxsulidir. Upanishadalardagi falsafiy mavzular, asosan, insonni rab turgan borliq, uning hayotdagi rni va vazifasi, tashqi olam va inson tabiati, uning hayoti va ruxiyatining moxiyati, bilish imkoniyatining chegaralari, axloq me`yorlari haqidadir. Falsafiy muammolar asosan diniy-mifologik nuqtai nazardan bayon etilgan.

nemis mumtoz falsafasi rar

Download File: https://urlcod.com/2vEEqe

Shunday qilib, Avesto yakkaxudochilik (vaxdoniyat)ga asoslangan dunyoda eng birinchi din blgan. Undagi barcha asosiy g`oyalar hozirgi jahon dinlarida o`z mujassamini topgan. Shuning uchun ingliz tadqiqotchisi Mere Boys xonim zardushtiylikni bilmay turib, jahon dinlari mohiyatini anglash qiyin, deydi. Zardushtiylikning muqaddas kitobida ajdodlarimizning uzoq tmish tarixi va tafakkur taraqqiyotining qomusiy yigindisi, tili, yozuvi, boy madaniyati, falsafasi, badiiy ijodi o`z ifodasini topgan.

Geraklit falsafasining yana bir muxim tomoni voqelikdagi narsa va xodasalarga dialektika nuqtai nazardan yondashuvidadir. Uning fikricha, narsa va xodisalar doimiy zgarishda, zaro aloqadorlikda, bogliqlikda, bir-biriga tib turishdadir. Bu zgarib, rivojlanib turishning manba`i dialektik ziddiyatlilikdadir, deb hisobladi.

Qadimgi yunon madaniyatida sofistlar falsafasi katta rin tutadi. Sofistlar antropologiya (inson xaqidagi fan) va gnoseologiya (bilish xaqidagi fan) muammolari bilan shug`ullanganlar. Sofistlar sha davrdagi yangi kasblarning mohir ustalari, ya`ni qituvchilar, diplomatlar, notiqlar, sud maxkamalarida ishlovchi mutaxassislardan iborat blib, xaqiqat va adolat rnatishga xizmat qilishgan. Ularning ta`limoti Suqrot falsafasiga ham ma`lum darajada ta`sir krsatgan. Suqrot (er. avv. 469-399 y.) fikricha, falsafaning markazida axloq masalalari turmogi lozim. Jamiyatning ravnaqi, tinchlik va osoyishtaligi, farovon xayoti axloq-odobning axvoliga bog`liq. Bu masalalar Sharq falsafasida xam katta rin tutganligi bois xalqimiz, buyuk allomalarimiz Suqrot nomini benixoyat xurmat bilan tilga olgan, uning axloq-odob xaqidagi pand-nasixatlariga amal qilgan.

Suqrotning shogirdi Aflotun (asli Platon mil. avv. 427-347) jahon falsafasi tarixida chmas iz qoldirgan, u nafaqat faylasuf olim, balki san`atkor, shoir va dramaturg blgan, o`z g`oyalarini dialoglar tarzida bayon qilgan.

Demokritning atomistik falsafasi keyinchalik epikur (341-270) tomonidan rivojlantirildi. Demokrit atomlarning asosan shakl va miqdor jixatdan farqini ta`kidlagan blsa, epikur esa ularning hajmi, og`irligi jixatdan farqini ta`kidlaydi.

5. Rumoda falsafa miloddan avvalgi II asrda rivojlangan, uning gullagan davri esa miloddan avvalgi 1 asrga tgri keladi. Rumo falsafasining yirik namoyondalaridan Lukretsiy Kar miloddan avvalgi 99-58 yillarda yashab ijod qilgan, z dunyoqarashini Narsalarning tabiati tgrisidagi asarida chuqur va atroflicha bayon qilgan. U Demokrit va epikurlarni atomistik nazariyalarini kengaytiradi, chuqurlashtiradi va rivojlantiradi. Materiya abadiy, u bir xolatdan ikkinchi xolatga aylana oladi, deydi. U fazo va vaqt, harakatning ob`ektivligi, materiya bilan bogliqligi xaqida fikr yuritadi.

8. II-III asrda xristianlik tarixida apologetika yoki apologetlar davri vujudga keldi. Apologetika szining lug`aviy ma`nosi himoya qiluvchi demakdir, ya`ni xristiyan dini aqidalarini turli hujumlardan himoya qilishdir. Apologetlar z adabiy asarlarida xristianlik ta`limotini asrashga, Rumo saltanati xokimlariga xristianlikni ta`qib qilishni oqlab blmasligini krsatishga intilganlar. Shu tufayli z asarlarida, yo dialog yoki apologiyaning tan olingan mumtoz shaklidan foydalanganlar. Xristian dinini mantiqiy asoslashga intilish uchun tushunarli talqin qilish va oqibatda unga qonuniylik maqomini berish maqsadi kzda tutiladi.

Apologetlar ilohiyotchilarga nisbatan kproq faylasuf edilar. Ularning ta`kidlashicha, xristianlik bu eng qadimgi din va falsafadir. Masalan, Injilda Troyan xaqida bashorat qilingan, yunon falsafasida mavjud blgan xaqiqat masalasi esa, xristianlik va yaxudiylik dinidan zlashtirilgan. Apologetlarning uqtirishlaricha, xristianlik eng oliy falsafadir. Buning isboti esa Tavrotda bashorat qilingan. Apologetlar g`oyalarini targib qilishda Ter Tullian jonbozlik qilgan.

Bu o`rinda Avgustinning butun falsafasi yagona mutloq va mukammal xudo haqidagi ta`limotda mujassamlashgan.4-mavzu: VI-VIII asrlarda Markaziy Osiyoda diniy-falsafiy fikrlar

Mu`taziliylar bilan mutakallimlar rtasidagi g`oyaviy kurashlarda Abu Xamid al-azzoliy kalomi shakllanib, islom falsafasi yuzaga keldi. Ba`zi arab tadqiqotchilari uni tabiat falsafasi (naturfilosofiya) ham deb ataydilar. Al-azzoliy avval sfiylik qarashlariga moyil blsa-da, keyinroq ular ta`limotini tanqid qilish asosida z kalomni yaratadi. Biroq, zi istamagan xolda, tasavvufni nazariy jihatdan asoslab qyadi. azzoliy ta`limoticha, inson Alloh kalomi - Qur`on oyatlarini zlashtirgunga qadar iroda erkiga ega, uni zlashtirib olgach, butun irodasi Alloh irodasi bilan uygunlashib ketadi. Binobarin, uning xatti-xarakatlari, butun faoliyati Alloh irodasining ifodasi blib qoladi.

3. Ma`lumki, Sharq falsafasining yetakchi ynalishi inson qalbini, ruxini poklashga, unda komil insonlik sifatlarini vujudga keltirishga, shu negizda ijtimoiy munosabatlarni insoniylashtirishga qaratilgan.

Uyg`onish davri falsafasi tabiiy-ilmiy fanlar rivoji bilan uzviy boglanib ketgan. Chunki tabiatdagi xodisalar, inson organizmining xolatidagi zgarishlar sabablarini rganish jarayonida ijtimoiy fikrda rnashib qolgan olamga aqidaviy-diniy qarashlarga putur yetib, olamning ilmiy manzarasi xaqidagi tasavvurlar ijtimoiy ongda muhim rin egallay boshladi.

3. Abu Nasr Muhammad Forobiy Sirdaryo byidagi Forob qishlogida tugilib, z Vatanida va sngra Bogdod va Damashqda bilim oldi. U Markaziy Osiyo xalqlari va butun sharqning mashxur faylasufi va olimlaridan biri edi. Forobiy yirik faylasuf, tilshunos, mantiqshunos, matematik, astronom, ximik, medik, psixolog, musiqa san`atining yirik nazariyotchisi, grek madaniyati, fani va falsafasini egallagan edi. Forobiy eng yirik Aristotelshunos, uning falsafasi, tabiiy-ilmiy nazariyasi va asoslarini chuqur bilgan faylasuf edi. Shuning uchun Forobiyni hayotligidayoq Al muallim as-soniy (2- ustoz), ya`ni 2-Aristotel deb faxriy nom bilan atagan edilar. Forobiy Aristotel asarlarini arab tiliga tarjima qilib, unga sharxlar yozadi, shu bilan birga 160 dan ortiq nodir asarlar yaratdi. Forobiy Falsafani rganishda nimalarni bilish kerak?, Falsafiy savollar va ularga javoblar, She`r san`ati, Shoirlarning she`r yozish san`ati qonunlari xaqida, Ilmlarning kelib chiqishi tgrisida, Musiqa xaqida sz, Oxanglar tasnifi xaqida kitob, Masalalar bulog`i, Aql tgrisida, Inson a`zolari xaqida risola, Fozil shahar axolisining qarashlari, Davlat xaqida risola kabi qimmatli asarlar bizga meros qilib qoldirdi.

2. Ovrpo rta asr falsafasi real hayotdan uzilgani, quruqdan-quruq sz yini ma`nosida sxolastika nomi bilan tarixga kirgan. Uning asosiy xususiyati fanni iloxiyot xizmatkoriga aylantirishga intilishdir.

Bobur dunyoqarashining asosiy ynalishi insonparvarlik, ma`rifatparvarlik, san`atsevarlik, badiiyat, z Vatanini sevish, qumsash va ayni paytda boshqa xalqlar, millatlar, diniy e`tiqodlarga e`tiqodiy bag`rikenglik, xurmat munosabatida blish, qonunni, xuquq an`analarini ustun sanab, xayrli ishlarni qilishdir. 8-mavzu: arb Uyg`onish davri falsafasi. (2s)

Bu madaniyatning eng asosiy moxiyati cherkov tomonidan inkor etilgan inson shaxsining manfaatlari va xuquqlarini ximoya qilgan gumanizm edi, chunki u har tomonlama rivojlangan inson shaxsi xaqida gapirsa ham, butun xalqni nazarda tutmas edi. Ikkinchidan, bu gumanizm insonni har qanday zravonlikdan, cherkov hukmronligidan ozod qilish xaqida orzu qilgan. Bu gumanizm uning asosiy xususiyati individual erkka, raqobatga yo`l ochish edi. Dunyoqarashdagi bu yangi oqim sha davrda ilg`or tabiiy-ilmiy va ijtimoiy-falsafiy fikrlar rivojlanishida katta axamiyatga ega bldi. Bu davrda ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ilmiy hayotdagi keskin zgarishlar z navbatida Uyg`onish davri falsafasining rivojlanish xususiyatlarini belgilab berdi. z mohiyati jixatidan bu falsafiy rivojlanish nisbatan ilmiy ynalishda blib, uning asosiy maqsadi sxolastikaga tobora kproq zarba berish edi. Bu zarba shundan iborat ediki, falsafa gumanistik madaniyatning tarkibiy qismlaridan biri sifatida ilohiyotning xizmatkori blishdan butunlay voz kechadi.

Birinchisi tanqidiy falsafagacha blgan davr (taxminan XVIII asrning 70-yillarigacha); ikkinchisi tanqidiy falsafa davri. Kant z falsafasining dastlabki davrlarida asosan tabiiyotshunoslikning falsafiy masalalari bilan shug`ullandi. U 1785 yilda yozgan eng yirik asari Butun umumiy tabiiy tarix va osmon nazariyasida Quyosh sistemasi koinotdagi boshlangich katta tumanlikni aylanma harakat qilishi natijasida kelib chiqqan, deb hisoblaydi. Bu jarayonning sababi dastlabki turtki emas, balki zaro tortishish va itarilish orasidagi ziddiyatdir. Shu sababli quyosh sistemasidagi barcha sayyoralar, Kant ta`limotiga kra, uzoq davom etgan tabiiy-tarixiy taraqqiyotning maxsulidir. Kantning bu xulosasi uning tabiat xodisalarini ilmiy tushunganligidan dalolat beradi. XVIII asrning 70-yillaridan boshlab Kant faoliyatining ikkinchi davri boshlandi va Sof aqlni tanqid (1781), Prolegomenlar (1785), Muhokama qobiliyatini tanqid (1790) kabi asarlarida zining transtsendantal tizimini asosladi. Bu asarlarida insonning bilish qobiliyati va imkoniyatlarini taxlil qilib, ob`ektiv reallikning mavjudligini e`tirof etadi va uni narsa zida deb ataydi va uningcha narsa mohiyatini bilish mumkin emas. 2ff7e9595c